تاریخچه عالی قاپو
قدمت عمارت عالی قاپو به حکومت صفویان در ایران باز می‌گردد، زمانی که اصفهان پایتخت فرماندهی بود. بر اساس برخی مستندات تاریخی، کاخ عالی قاپو روی کاخی از عهد تیموریان احداث شد که قدمت آن به سال ۱۰۰۰ تا ۱۰۰۶ هجری قمری می‌رسید.
عمارت عالی قاپو در حدود سال ۱۰۵۴ هجری قمری (بین سال‌های ۹۷۱ تا ۹۷۷ هجری شمسی) به دستور شاه عباس اول ساخته شد که از مقتدرترین پادشاهان ایران بوده است؛ البته تکمیل ظرایف و تزیینات عمارت عالی قاپو پس از مرگ شاه عباس اول صورت گرفت. شاه صفوی، سفرا و شخصیت‌های عالیقدر را در این کاخ به حضور می‌پذیرفت. ساخت کامل بنای عالی قاپو و تکمیل تزیینات داخلی این عمارت در طول پادشاهی شاه عباس اول، شاه عباس دوم و شاه سلطان حسین صورت گرفته است. این فاصله زمانی که مراحل ساخت بنا به‌صورت متناوب در آن جریان داشته است، نزدیک به ۱۰۰ سال طول کشیده است. پایه‌گذاری بنا بیشتر به زمان شاه عباس اول و دوم و مرمت و تزیین آن به زمان پادشاهی شاه سلطان حسین باز می‌گردد.
در تزیینات داخلی بنای عمارت عالی قاپو، آثار هنری برجسته خوش‌نویسی و مینیاتور از دوران بعد از شاه عباس اول نیز دیده می‌شوند که نشان از تکمیل کاخ قاپو پس از مرگ وی دارد. با توجه به هدف شاه عباس از ساخت عمارت عالی قاپو که استفاده از آن به‌عنوان «قصر دولتخانه» بود، معماری بنا توسط برجسته‌ترین معماران ایرانی طراحی شد. این اقدامات پس از جابه‌جایی پایتخت از شهر قزوین به اصفهان انجام شدند.
پیش از تغییر پایتخت در دوره صفویان، بنایی به همین نام در شهر قزوین، محل استقرار صفویان وجود داشت؛ به همین دلیل و به اعتقاد مورخان، کاخ عالی قاپوی اصفهان نمونه مجلل‌تر از کاخ عالی قاپو در خیابان سپه قزوین است که شاه عباس اول به‌منظور نشان دادن عظمت دولت خود و اقتدارش تصمیم به ساخت آن گرفت.
در ابتدای ساخت عالی قاپو و در مرحله اول، این بنا تنها به‌منظور برقراری مسیر ارتباطی میان باغ نقش جهان و دیگر کاخ‌های اطراف ساخته شد و فقط پادشاه و درباریان برای انجام امور تشریفاتی، استقبال از مهمانان خارجی و انجام برخی امور اداری از آن استفاده می‌کردند. البته فضایی اختصاصی برای استراحت و زندگی شاه و امکانات مناسب در عالی قاپو ساخته بودند.
بازار اطراف عالی قاپو در ابتدا تنها یک طبقه بود و ورودی عمارت عالی قاپو به مغازه‌ها اشراف داشت و با گسترش شهر اصفهان و افزایش جمعیت ساکن در این شهر و مهاجرت از آبادی‌های اطراف به پایتخت، بر اهمیت مقر حکومت نیز افزوده شد و به همین منظور، بر تعداد طبقه‌های عمارت عالی قاپو افزودند. در سال ۱۰۵۳ هجری قمری در زمان سلطنت شاه عباس دوم، ایوانی با ۱۸ ستون چوبی به ارتفاع ۱۰ متر به طبقه سوم کاخ عالی‌قاپو اضافه شد. ستون‌های الحاقی با آینه پوشانده و سقف آن با صفحات بزرگ نقاشی تزیین شدند. دیوارهای ایوان دارای دو پوشش تزیینی بود که اولی در زمان شاه عباس دوم و دومی در زمان شاه سلطان حسین به آن الحاق شد. از فراز آخرین طبقه کاخ عالی‌قاپو و ایوان باشکوه آن، شاهان صفوی و مهمانان آن‌ها به تماشای بازی چوگان، چراغانی، آتش‌بازی و نمایش‌های میدانی می‌نشستند. وسعت این ایوان ستون‌دار حدود ۴۸۰ مترمربع است و کف آن با تیرهای چوبی، شناژبندی شده که به استحکام بنا افزوده است و همچنین با این تغییرات، شکل ظاهری ساختمان تفاوت‌های زیادی کرد و به‌شکل امروزی آن نزدیک شد. ورودی مجلل امروزی در این زمان بنا شد و از شکل ساده‌اش در آمد. بر تعداد طبقات و اتاق‌های کاخ نیز افزودند. این دوره را می‌توان دوران طلایی صفویان نامید که در اوج قدرت، شهرت و محبوبیت قرار داشتند.
پس از آن، تصمیم به افزایش امکانات رفاهی کاخ عالی قاپو برای اقامت مهمانان گرفتند و تالار موسیقی نیز در آخرین طبقه به عمارت عالی قاپو اضافه شد. سالن موسیقی از نظر معماری تفاوت‌هایی با دیگر قسمت‌های کاخ دارد و داخل آن تزیینات بسیار زیبایی تعبیه شده است. پس از تغییرات بنا، ایوان مشرف به باغ را نیز گسترش دادند تا برای تماشای رویدادها و مراسم و مسابقات داخل میدان، فضای بیشتری برای تماشا وجود داشته باشد، به همین دلیل ایوان را تا هفت متر از دکان‌های بازار جلوتر بردند و سپس بخش ورودی عمارت را نیز وسعت دادند تا فضای کافی برای استقبال از مهمانان و رژه‌های تشریفاتی به وجود بیاید.
و در نهایت ۱۸ ستون ایوان کاخ را بر پا و سقفی چوبی بر آن تعبیه کردند. راه پله‌ای بلند و باریک، دسترسی به این ایوان را میسر می‌کرد. برای سیستم آب رسانی به کاخ عالی قاپو نیز حوضی مسی در ایوان قرار دادند تا راهی برای انتقال آب به بالای کاخ باشد. بنای عالی قاپو از کامل‌ترین عمارت‌های پادشاهی در زمان خود محسوب می‌شود در طول تاریخ به‌دلیل جنگ‌ها و عوامل طبیعی مختلف، خسارت‌های فراوانی به عمارت عالی قاپو وارد شد. حمله افغان‌ها، جنگ‌های داخلی، انتقال پایتخت از اصفهان و بی‌توجهی پادشاهان صفوی پس از شاه عباس به این عمارت، از عوامل تخریب بعضی قسمت‌ها و آسیب به بنای کاخ عالی قاپو بوده‌اند در دوره قاجار عالی‌قاپو چند سال محل سکونت و کار ظل‌السلطان بود و او تغييراتی در کتیبه‌های آن داد. کتیبه‌های جبهه شرقی بنا و الواح خطی سردر ورودی مبین همین مطلب است که طی اشعاری به تعميرات سال ۱۲۷۴ اشاره می‌کند در طول سال‌های اخیر نیز مرمت بخش‌های مختلف کاخ عالی قاپو ادامه داشته است و در سال ۱۳۸۴، داربست‌هایی را برای انجام عملیات تقویت استحکام بنا، مرمت و نظافت نمای عمارت و بازسازی بخش‌های تخریب شده نصب کردند. مرمت بنای عالی قاپو ۱۲ سال به طول انجامید و سپس داربست‌ها برداشته شدند، اما کار بازسازی تزیینات داخلی و بخش‌های دیگر هم‌چنان ادامه دارد.
کاخ عالی قاپو کجاست؟
کاخ عالی قاپو در شهر اصفهان و در ضلع غربی میدان نقش جهان قرار دارد. میدان نقش جهان در مرکز شهر اصفهان و نزدیک به شمال این شهر قرار گرفته است. برای رسیدن به عمارت عالی قاپو باید به‌سمت میدان نقش جهان بروید.
آدرس متنی: ایران، شهر اصفهان، خیابان استانداری، خیابان سپه، میدان نقش جهان اصفهان، کاخ عالی قاپو.
خیابان حافظ از سمت شرق و خیابان سپه از سمت غرب به میدان نقش جهان دسترسی دارند. اگر قصد بازدید از عمارت عالی قاپو و میدان نقش جهان را دارید، میتوانید از خیابان استانداری در غرب میدان خود را به خیابان‌های سپه یا سعدی برسانید. اگر با وسیله نقلیه شخصی به‌سمت میدان نقش جهان می‌روید، خیابان سپه به‌دلیل داشتن پارکینگ، برای شما گزینه مناسبی است.
ورودی کاخ عالی قاپو
ورودی کاخ عالی قاپو در میدان نقش جهان به‌دلیل کاربری آن در گذشته، اهمیت بالایی داشته است. این ورودی در گذشته محل رفت و آمد و محور اتصال میان باغ نقش جهان و مجموعه و عمارت‌هایی مانند دولت خانه، رکیب خانه، جبه خانه، تالار تیموری، تالار طویله، تالار سر پوشیده، کاخ چهل ستون و دیگر ساختمان‌ها و کاخ‌های اداری بود و از این ورودی با عنوان «دروازه دولتخانه» یاد می‌شد.
معماری و. تزئینات عالی قاپو
طبقه اول و دوم عالی قاپو مخصوص خدمه و نگهبانان کاخ بود و این را می‌شود از سادگی و بی‌رنگ و لعاب بودن این دیوان‌خانه، رصدخانه یا کشیک خانه در طبقه اول مشاهده کرد. طبقه سوم معماری عالی قاپو اتاق‌های بزرگی مشاهده کرد که شاه از طریق آن به طبقات بالاتر راه داشت.
تزئینات دیوارهای این طبقه از نقش و نگارهای تزئینی شاه عباس دوم و پوشش بعدی‌اش از شاه سلطان حسین هستند. دو نیم‌طبقه هم روی تالار موسیقی قرار گرفته‌اند. طبقه آخر و ششم که به تالار موسیقی یا اتاق صوت شهره است. اتاقی که محل جمع شدن پادشاه و نوازندگان شاهنشاهی بود و با نواختن موسیقی لذت بی‌نهایتی می‌بردند
نقش نگاری-تزئینات
تزیینات داخلی عمارت عالی قاپو از جالب توجه‌ترین بخش‌های معماری این بنا به شمار می‌روند. از ورودی عمارت عالی قاپو گرفته تا بالاترین بخش ساختمان در تالار موسیقی نمونه‌های زیبایی از تزیینات ایرانی و سنتی به چشم می‌خورد و بخش‌های مختلف را با هنر دست هنرمندان ایرانی زینت داده‌اند. هر طبقه از عمارت عالی قاپو نیز تزیینات مخصوص به خود را دارد و در قسمت‌های مختلف این ساختمان می‌توان رد گچ کاری‌ها و نقاشی‌های زیبا را دید.
تزئینات عالی قاپو
یکی از زیباترین بخش‌های کاخ عالی قاپو در گذشته، ستون‌های زیبای چوبی در طبقه سوم بوده‌اند که همه آن‌ها را با آینه‌کاری تزیین کرده بودند و سقف ایوان را نیز نقوش برجسته چوبی و نقش و نگارهای هنرمندانه پوشانده بودند. در تالار زیبای پشت ایوان نیز، نقاشی‌های برجسته در سراسر دیوارها زیبایی بنا را دو چندان می‌کنند. متاسفانه امروزه خبری از آینه‌کاری‌ها نیست و بخش‌های زیادی از نقاشی‌ها از میان رفته‌اند.
آینه‌کاری
ماجرای مینیاتور داخلی عالی قاپو چیست؟
یکی از جذابیت‌های معماری عالی قاپو نقش‌ونگارها و مینیاتورهای قرمزرنگ داخلش است که در دیوارهای تالار پایین کاخ هنر آن زمان را به تصویر می‌کشید. رضا عباسی از هنرمندان مشهور، برجسته‌ترین و بی‌بدیل زمان صفویان بسیاری از نقاشی‌های مینیاتور کاخ عالی قاپو را برعهده داشته که همین‌ها باعث می‌شود نامش تا به امروز زنده بماند.
تالار موسیقی عمارت عالی قاپو در بالاترین طبقه، بسیار زیبا طراحی شده است. گچبری‌های سه‌بعدی و برجسته و حکاکی جام‌ها و آلات موسیقی روی دیوارهای این تالار از برجسته‌ترین مشخصه‌های اتاق موسیقی هستند. از طرف دیگر طراحی مهندسی صدا در این بخش از عمارت با توجه به زمان ساخت عالی قاپو، یک شاهکار مهندسی به حساب می‌آید. نقاشی‌های تالار موسیقی با سایر نگارگری‌های کاخ عالی قاپو تفاوت‌هایی دارد. در سبک نقاشی تابلوها و نقاشی‌های این اتاق می‌توان نمونه‌هایی از هنر نگارگری غربی را دید. فضای این بخش از کاخ مدرن‌تر از سایر طبقه‌ها است و این تفاوت در آثار هنری موجود در آن به‌خوبی قابل تشخیص است.
در تزیینات داخلی عمارت عالی قاپو نقاشی‌های برجسته‌ای از هنرمند معروف دوره صفویان، رضا عباسی نیز دیده می‌شود. متاسفانه بخشی از این آثار نیز آسیب‌های جدی دیده‌اند، هرچند این آسیب‌ها چیزی ار ارزش نقاشی‌های به جا مانده کم نمی‌کند.
نامگذاری عالی قاپو چگونه بود؟
سه دلیل برای نامگذاری عالی قاپو وجود دارد که یکی از آن‌ها قدرت‌نمایی سلسله صفوی علیه امپراتوری عثمانی بود. جایی که مسلمانان عثمانی عین همین کاخ را به نام باب عالی در اسلامبول یا استانبول امروزی ساخته بودند. شاه عباس اول هم که می‌خواست عظمت و برتری همیشگی ایرانیان را به رخ دنیا بکشد، کاخ عالی قاپویی ساخت که بسیار باشکوه‌تر و آراسته‌تر از کاخ عالی قاپو عثمانی‌هاست.
پلکان بنای عالی قاپو به چه معنی است؟
۳ دستگاه راه‌پله در عالی قاپو اصفهان وجود دارد که دوتای آن‌ها به صورت مارپیچ و قرینه‌ای با ۱۱۴ پله بنا شدند تا محلی برای رفت و آمد دربانان باشد. یک راه‌پله دیگری هم به نام راه‌پله شاهی وجود دارد که با کاشی‌کاری‌هایی به صورت پلکانی و مستقیم با ارتفاع ۲۲ تا ۳۲ سانت هر پله طراحی شدند که فقط نفس در می‌آورند.
افراد دربار از این راه‌پله برای رفت و آمد به طبقات بالاتر استفاده می‌کردند تا جمال شاه را ببینند. از آنجا که فضای تالار پذیرایی در طبقه سوم ظرفیت خوش‌آمدگویی و پذیرایی میهمانان زیادی نداشت، سه ایستگاه در مسیر راه‌پله‌های شاهی از طبقه همکف تا تالار پذیرایی وجود دارد که میهمانان در آنجا منتظر می‌ماندند تا شاه اجازه تشریف‌فرمایی به آنان را بدهد. کف این راه‌پله شاهی هم با کاشی‌کاری رنگ آبی و زرد و دیوارها با تزئین پرده‌سازی زینت شده‌اند.
بهترین زمان بازدید از کاخ عالی قاپو چه وقت است؟
به عظمت نگاه نکنید که شلوغ نمی‌شود. فرصتی پیش بیاید نصف جهان را در خودش جایی می‌دهد. پس شلوغی‌اش را در نظر بگیرید و از ساعت ۹:۰۰ صبح تا ۱۸:۰۰ عصر همه‌روزه به غیر از روزهای ۱۴، ۱۵ خرداد و ۲۱ رمضان، ۲۸ صفر و تاسوعا و عاشورا پذیرای شماست. تابستان‌هایش سوزان و زمستان‌هایش استخوان‌خوردکن است، اما بهار و پاییزش از آن روزهای خاطره‌ساز برایتان خواهد ساخت.
سخن پایانی ما با شما
در این مقاله ما سعی کردیم به بررسی موقعیت مکانی و اطلاعات عالی قاپو (استان اصفهان) پرداختیم و اطلاعاتی در مورد این مکان تاریخی در اختیارتان قرار دادیم. که دارای جاذبه‌های گردشگری و تفریحی بسیار زیادی می‌باشد که بدون شک بازدید از هر کدام از آن‌ها، شما را از تمامی دغدغه‌های روزمره زندگی دور خواهد کرد و لحظه‌های فراموش نشدنی و لذت‌بخشی را برایتان به ارمغان خواهد آورد. در صورتی قصد دارید به استان اصفهان سفر کنید، توصیه می‌کنیم وارد صفحه وبگاه آبنوس گشت اسپادانا وارد شوید تا اطلاعات لازم را در مورد عالی قاپو جذاب به دست آورید و سفر بدون مشکلی را تجربه کنید.
همچنین شما میتوانید جهت آشنایی بیشتر با زاینده رود کلیک کنید.